De eerste besmetting met het coronavirus was op 1 december 2019. Binnenkort viert het virus dus de eerste verjaardag. Een goede aanleiding om stil te staan bij wat het virus ons in economische zin heeft gebracht. Zonder meer de meest in het oog springende verandering is de versnelde digitalisering.

In een mum van tijd gingen al onze levensgebieden digitaal: communiceren, werken, winkelen, leren, vermaken en zorgen. De lockdown met de social distancing zorgde voor de vraag, de brede beschikbaarheid van hoogwaardige ICT – zoals laptops, smartphones, tablets, internetverbindingen en samenwerkingssoftware – maakte het mogelijk de behoefte in daden om te zetten.

Bedrijven stapten massaal over op thuiswerken, onderwijs werd als bij toverslag digitaal en coronapatiënten communiceerden vanuit het ziekenhuis via tablets met het thuisfront. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek steeg de detailhandelsomzet via internet in het tweede kwartaal met liefst 54,8 procent ten opzichte van vorig jaar. Het virus veroorzaakte de digitalisering niet, maar de versnelling die het veroorzaakte, was niettemin ongekend.

Beperkingen

Onvermijdelijk ging de digitale groeispurt gepaard met problemen. Managers-oude-stijl, in leeftijd soms nog jong, zaten vast aan de overtuiging dat ‘aanwezigheid = werken en afwezigheid = niet-werken’. Velen hadden geen goede thuiswerkplek en misten het spreekwoordelijke praatje bij de koffieautomaat. Leerlingen hadden geen goede laptops of raakten uit het zicht van hun school. En frauderen bleek bij online tentamens wel heel makkelijk en verleidelijk. En ook de nieuwe samenwerkingssoftware kwam met privacy- en veiligheidslekken (Zoom).

Er komen ongetwijfeld nog meer nadelen naar voren. Veel IT-systemen die thuiswerken of thuiswinkelen mogelijk maken, zijn houtje touwtje in elkaar gezet. Snelheid ging voor kwaliteit. Voor koppeling met interne systemen en beveiliging was minder aandacht. Thuiswerken aan de keukentafel is noch ergonomisch noch prettig.

Andere activiteiten blijken nauwelijks te digitaliseren. Kleding kopen kan makkelijk online, maar willen we toch eerst even voelen en zien. Niet verwonderlijk dat het gemiddelde retourpercentage bij vrouwenkleding boven de 40 procent ligt. Mbo’s en hbo’s merken dat stagelopen in het thuiswerktijdperk lastig is, met muis en toetsenbord word je geen goede kapper of schilder.

Soepele spurt

Dit alles kreeg en krijgt terecht veel aandacht, maar laten we niet vergeten hoe verrassend soepel de digitale groeispurt werd gemaakt. De ontwikkeling gaat verder. Eerst was het digitaliseren om te overleven, hierna komt digitaliseren om te verbeteren. Bedrijven dienen beleid te ontwikkelen voor de juiste combinatie van op kantoor en thuiswerken, bijvoorbeeld maximaal twee dagen thuis en elke dinsdag en donderdag altijd op de zaak. Een winkelier kan op internet aan heel Nederland verkopen, maar merkt dat zijn collega uit Zeeland nu opeens concurrent is geworden en dat maakt het belangrijker dan ooit om je te onderscheiden.

In de zorg kan digitalisering de druk op ziekenhuisbedden verminderen en leiden tot kwaliteitsverbetering. Zo begon het Wilhelmina Ziekenhuis Assen onlangs met een app voor chemopatiënten, nu blijkt dat zij tijdens het slechtnieuwsgesprek op het ziekenhuis nauwelijks informatie opnemen.

Blijvende gevolgen

Veel zaken verliepen digitaal verrassend goed of zelfs beter. Volledig terugkeren naar de oude situatie is daarom onwenselijk en onwaarschijnlijk. De aangeleerde digitale vaardigheden zullen we blijven gebruiken, wat ongetwijfeld verderstrekkende gevolgen zal hebben. Nu online vergaderen best blijkt te kunnen, zijn minder zakenreizen nodig. In de detailhandel daalt de huurprijs van winkelpanden en neemt de leegstand toe. Makelaars zien de vraag naar huizen met een tuin toenemen, appartementen zonder balkon worden minder aantrekkelijk en een nieuwe trek naar het platteland lijkt aanstaande.

Kortom: het jarige coronavirus heeft een bijzonder grote impact gehad op ons leven en werken. Het virus gaf een flinke zwieper aan het digitale rad en de gevolgen daarvan kunnen we nog nauwelijks overzien.

Eelko Huizingh is Associate Professor innovatiemanagement en directeur Innovatie Expertisecentrum Vinci van de Rijksuniversiteit Groningen.