Opinie: Wat is eigenlijk de traditie van Zwarte Piet?

Ik ben 70 jaar. Toen mijn grootouders kind waren, hebben ze nooit Zwarte Piet gezien, omdat Sinterklaas toen nog meestal zonder knecht kwam. Die was dan ook pas kort voor hun geboorte in een kinderboekje geïntroduceerd. Daarvoor bestond hij nog helemaal niet.

Toen mijn ouders kind waren, had Sinterklaas hooguit één Zwarte Piet als knecht bij zich, en die knecht was vreemd en ook zeker angstaanjagend: een bangmaker met vuurrode dikke lippen en gouden oorringen, die met kettingen rinkelde, je met de roe sloeg en zakjes zout uitdeelde aan stoute kinderen. Andere donkere mensen hadden ze nog nooit gezien, maar er alleen over gelezen in De negerhut van Oom Tom .

Toen ik zelf jong was, was Zwarte Piet een krompratende domme knecht van de Sint, waarvoor je moest oppassen omdat hij je, als je stout was geweest, in de zak stopte en dreigde je mee naar Spanje te nemen om pepernoten van je te draaien.

Toen mijn kinderen jong waren, was Zwarte Piet gewoon een vriendelijke zwarte kindervriend, die Sint hielp met cadeautjes uitdelen en die niemand kwaad deed. Maar toen een van mijn dochters een nieuw kindje in de klas kreeg dat helemaal uit Suriname kwam (en dat was toen nog best uitzonderlijk), vertelde ze thuis dat ze een zwart pietje in de klas hadden gekregen, maar dat dat meisje begon te huilen als je dat tegen haar zei.

Nu mijn kleinkinderen jong zijn, begrijpen ze niets van al die ruzies over Zwarte Piet. ,,Het is toch veel logischer dat hij roetvegen heeft dan dat hij helemaal zwart is”, zei een van mijn toen tienjarige kleindochters vorig jaar, ,,want van al dat klimmen en door schoorstenen gaan word je toch niet pikzwart, maar krijg je toch alleen vieze vegen in je gezicht?”

Omstandigheden veranderen

Tja, tradities? Willen we de tradities van mijn grootouders terug? Of die uit de tijd van mijn ouders? Of die waarmee ik zelf in mijn jeugd bang werd gemaakt? Elke traditie begint ooit ergens en verandert door de tijd heen, doodeenvoudig omdat de omstandigheden veranderen. Ook Sinterklaas zelf is anders dan in mijn jeugd. Toen was hij een strenge, statige, wijze, stramme oude man, met wie echt niet te spotten viel. Nu is hij een vieve, jolige grijsaard die grapjes maakt en soms zelfs een dansje doet.

B este Zwarte Piet-aanbidders. Kijk eens naar de geschiedenis van de Sinterklaastradities. Kijk überhaupt naar alle tradities. Geen enkele is meer hetzelfde als die uit je jeugd. Ook kerst wordt anders gevierd. Ik kende in mijn jeugd de kerstman niet, en moet je nu zien. Overal duikt hij op. In mijn jeugd kende ik ook geen Halloween. En met Palmpasen ging ik met mijn palmpaasstok langs de deuren. Als de koningin jarig was, gingen we met de hele school bij het stadhuis met oranje sjerpen om een aubade zingen. Niet meer voor te stellen tegenwoordig, voor de (afwezige) koningin zingen, met de burgemeester op het bordes. Maar dat was toen traditie.

Wat me vooral opvalt, naar de sinterklaasfeest-geschiedenis kijkend, is dat alle veranderingen die door de jaren heen in het karakter van Piet zijn geweest (van boeman tot kindervriend) zonder meer door iedereen, waarschijnlijk niet eens bewust, zijn omarmd, omdat iedereen het beste voor zijn of haar kinderen wil en dus iedereen liever een kindervriend dan een boeman op zijn kinderen loslaat. Maar nu het er om gaat dat voor een kleiner deel van de kinderen in ons land er ook iets met zijn uiterlijk moet gebeuren, omdat velen van hen niet gelukkig zijn met de minder leuke dingen die zij ervaren bij het uiterlijk van deze kindervriend (want in feite is dit de essentie van waar het uiteindelijk om gaat), staan ineens al die mensen die ook het beste voor hun eigen kinderen willen, op hun achterste benen en halen er van alles bij wat er niets mee te maken heeft.

Blijf niet hangen in het verleden, maar accepteer dat de tijden anders zijn. Dat we veel nieuwe Nederlanders hebben gekregen die onze cultuur ook rijker hebben gemaakt. En als je echt vindt dat nieuwe Nederlanders uit andere culturen zich niet mogen uitspreken over zaken die hen raken, stop dan ook met het eten van roti, pita, shoarma, en al die heerlijke gerechten die je wel hebt omarmd. En met het kopiëren van veel gebruiken uit andere culturen. Dan ben je tenminste consequent in je starheid.

Verschil in beleving

N atuurlijk is het lastig om te accepteren dat je je eigen warme herinneringen los kunt en ook moet zien van de realiteit van nu. Maar jouw gevoelens en belevingen uit je jeugd zijn heel anders dan die van jongere generaties, doodeenvoudig omdat zij in een andere tijd geboren zijn en opgroeien dan de tijd waarin jezelf opgroeide. Als je echt eerlijk bent naar jezelf, dan weet je drommels goed (en dat geldt voor iedere volwassene) dat je in je eigen jeugd ook heel anders dacht en voelde en beleefde dan je eigen ouders toen voelden en dachten en beleefden. Want ook jij bent in een andere tijd opgegroeid dan jouw ouders. Doordat de veranderingen in de maatschappij, mede door de sociale media, nu heel veel groter zijn dan dertig jaar geleden, is het verschil in belevingen van de huidige kinderen nog veel groter dan destijds tussen jou en je ouders.

Als je dat echt tot je laat doordringen, dan kun je misschien de veranderingen in deze tijd accepteren. Met weemoed, omdat je zelf zulke mooie herinneringen hebt. En je zadelt je kinderen en hun generatiegenoten niet op met het gevoel dat ze dingen net zo moeten beleven als jij deed toen je kind was. Ook ik had in het begin, toen de eerste anti-zwartepietengeluiden kwamen best wel gevoelens van ‘blijf van dit feest af’, maar op een gegeven moment is het me gelukt om mijn eigen fijne herinneringen te blijven koesteren en tegelijkertijd echt te luisteren naar mensen met andere gevoelens en ervaringen, omdat ze van een andere generatie zijn, of een andere culturele achtergrond hebben.

H elaas is inmiddels een situatie ontstaan van ‘zij’ tegenover ‘wij’, met daarbij allemaal onheuse, misselijkmakende moddergooipartijen van twee kanten. En argumenten die helemaal niets met Piet te maken hebben (ik hoor anti-moslimuitspraken, opmerkingen over werkschuwe gelukszoekers, over boerka’s...). Op die wijze maken juist ook de voorstanders van Zwarte Piet het feest kapot, terwijl ze dat degenen verwijten die al jaren geleden begonnen zijn met begrip te vragen voor hun gevoelens. Die vraag werd ontvangen met ‘blijf van ons feest af’ tot en met ‘rot op naar je eigen land’, met als gevolg dat ook degenen die negatieve ervaringen en gevoelens hebben bij Zwarte Piet, terug zijn gaan schreeuwen. Het gevolg daarvan is dat er helemaal niet meer naar elkaar wordt geluisterd.

I k ben tegen elke vorm van geweld. Ik wil geen verstoring van een kinderfeest. Ik geloof totaal niet dat er ook maar één ouder is die een racistische gedachten heeft bij het omarmen van Zwarte Piet (al zijn de uitingen van de fanatieke voorstanders inmiddels wel vaak racistisch en discriminerend). Ik vond het onverstandig en onbegrijpelijk dat er in 2017 in Dokkum een anti-pietendemonstratie binnen het optochtcircuit mocht komen, met alle gevolgen van blokkeerfriezen en rechtszaken van dien.

Allemaal omdat we willen vasthouden aan een traditie die, als je echt kijkt naar de geschiedenis van het sinterklaasfeest, altijd al aan veranderingen onderhevig is. Wat een beladen woord inmiddels, ‘traditie’. En dat alleen omdat velen denken dat ze alleen gelukkig kunnen zijn als tradities star blijven, als een dood stilstaand iets. Maar een traditie is een levend fenomeen dat zich door de tijd heen altijd blijft ontwikkelen en veranderen. Gebeurt dat niet, dan blijft alles stilstaan en sterft de traditie op den duur sowieso. Kerken met starre tradities kunnen daarvan meepraten.

Hoe verstandig was mijn hierboven geciteerde kleindochter toen zij zei: ,,Ik vind roetveegpieten veel logischer.’’ Zo simpel kan het dus zijn.

Roel den Dulk uit Ferwert is gepensioneerd uitgever, was later loopbaancoach en is voormalig eigenaar van de grootste kerstgroep van Europa.