Met de miljoen wakkere Nederlanders die ’s avonds afstemmen op Vandaag Inside van de SBS om zich te laven aan de platheden en beledigingen van de grote denker Johan Derksen? Met de horden Hunnen die dagelijks scheldend en bedreigend door de sociale media denderen? De wijsneuzen die graag uitleggen waar het in Nederland aan mankeert en dan herhalen wat we tot vervelens toe kunnen horen en lezen? De aanhangers van Thierry Baudet die blijven beweren dat het Westen de aanval van Poetin op Oekraïne heeft uitgelokt?

De burgerij is een kluwen met talloze draden, opvattingen en belangen die heel ver uiteen kunnen lopen. Het is maar net wat je als politiek wilt horen. Er is veel te doen over het onbehagen onder de mensen en het gebrek aan vertrouwen in de overheid. In zijn onderzoek groef het SCP wat dieper om meer zicht te krijgen op de oorzaken. Dat gaat wat verder dan de bekende riedels over de ‘kloven’ waar Nederland aan zou lijden. SCP-onderzoeker Emily Miltenberg heeft het liever over ‘haarscheurtjes die het onbehagen voeden’ ( de Volkskrant , 24 mei). Dat beeld past inderdaad beter bij het versplinterde Nederland waarin de scheidslijnen dwars door de samenleving lopen. Dat vraagt om een regering die niet bang is om keuzes te maken waar lang niet iedereen mee kan instemmen.

Er is altijd een groep die teleurgesteld achterblijft

Het SCP geeft zelf het klimaatbeleid als voorbeeld waarover burgers hartgrondig van mening verschillen. Luistert de regering te veel naar de activisten die wegen blokkeren omdat het allemaal sneller moet, dan zal dat het onbehagen vergroten bij boeren en burgers voor wie het wel wat minder drastisch mag. Het SCP ziet wel wat in het ‘bindend corrigerend referendum’. Daarmee kunnen kiezers een door het parlement aangenomen wet alsnog verwerpen. Dat zou helpen tegen het onbehagen.

De ervaringen in binnen- en buitenland leren wat anders. Aanscherping van de tegenstellingen, gesjoemel met cijfers en feiten. Er is altijd een groep die teleurgesteld achterblijft. Een nieuwe bron van onbehagen. En dan nog het risico van desastreuze uitkomsten, zoals in het Verenigd Koninkrijk. Hoe zou in Nederland zo’n referendum over bijvoorbeeld een nieuwe, strengere natuurwet verlopen? Dat worden geen haarscheurtjes in de samenleving maar diepe ravijnen.

De sector waar de politiek al tientallen jaren heel goed naar luisterde, is de landbouw. Dat gaat tot en met vandaag door. Johan Remkes overzag het slagveld van de stikstofcrisis en kwam met het idee van een landbouwakkoord. Laat alle betrokkenen, van varkenshouders tot bloementelers, van natuurclubs tot veevoerbedrijven, en zo verder, samen vaststellen wat voor landbouw we willen in Nederland; landbouw met een goed inkomen voor de boeren, betaalbare boodschappen voor de consument en een bloeiende natuur.

Het werd een fiasco. De verse minister van Landbouw Piet Adema kan alleen maar melden dat ‘we stappen zetten maar er nog niet zijn.’ Hij blijft hameren op ‘draagvlak’ maar dat komt er alleen als de grote agrarische bedrijven en de boeren die van hen afhankelijk zijn hun zin krijgen. Zij hebben geen belang bij een fundamentele hervorming van de sector en gebruiken de onderhandelingen om tijd te rekken. Daarbij krijgen ze nota bene ook nog steun van het CDA.

De stikstofcrisis laat zien waar we terechtkomen met een regering die wel luistert maar kennelijk niet die bij machte is om te regeren.

Rimmer Mulder is oud-hoofdredacteur van de Leeuwarder Courant.