Een geheime formatie in 1926 | opinie
Het kabinet-De Geer I.
De uitgelekte notitie Omzigt, functie elders is slechts een van de voorbeelden waardoor het wantrouwen in de politiek wordt gevoed.
In het verleden werd een kabinetsformatie niet gezien als een publieke zaak die publiek moest worden behandeld. Het was eerder een geheim van het paleis Noordeinde.
Nacht van Kersten
Een wel heel bijzondere kabinetsformatie vond plaats in 1926. In 1925 wordt na de nacht van Ds. Kersten (SGP) in de Tweede Kamer besloten tot afschaffing van het gezantschap van de paus. Sociaaldemocraten en vrijzinnig-democraten hadden op praktische gronden geen bezwaar tegen dit gezantschap. Om politieke redenen hielpen ze graag mee om het eerste kabinet Colijn na drie maanden te laten struikelen.
Een kabinetsformatie van ongekende duur was het gevolg. De ARP ging ervan uit dat wanneer de crisis maar lang genoeg duurde, men wel weer een beroep op Colijn zou doen. Na diverse mislukte formatie-opdrachten verleende de koningin een formatie-opdracht aan Jhr. De Geer (CHU).
De Geer was in het eerste kabinet Colijn belast met Binnenlandse Zaken en Landbouw. Het staatshoofd en De Geer waren het erover eens dat De Geer als formateur het beste in het geheim zou kunnen werken. Dit betekende dat Colijn als demissionair minister-president niet op de hoogte werd gesteld. Dat was wel gebruikelijk.
De Geer onttroont Colijn
Colijn kwam erachter dat de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken Jan Kan als minister was gevraagd. Colijn vroeg Kan bij hem langs te komen en trachtte hem te bewegen om niet in het kabinet te gaan zitten. Kan zei dat hij zijn woord aan De Geer had gegeven en daar niet op terugkwam. Colijn trachtte ook nog de enige katholiek die zijn medewerking had toegezegd tot andere gedachten te brengen. Maar ook dat was vergeefs.
Op 1 maart 1926 werd de formatie-opdracht gegeven, op 4 maart 1926 was er een kabinet De Geer. De kabinetscrisis heeft dan vier maanden geduurd. De Geer onttroont Colijn. De formatie heeft slechts vier dagen geduurd. Met name de ARP’ers zijn zeer slecht te spreken over De Geer. Het nieuwe kabinet wordt nu aangevoerd door een minister wiens eigen partijgenoten de val van het eerste kabinet Colijn mede hadden veroorzaakt.
In het licht van de eerdere mislukkingen is de werkwijze wel te begrijpen. Colijn toont zich een slechte verliezer. Tussen beide heren is het nooit meer goed gekomen.
Langste formatie
De formatie van 1926 duurde vier maanden. Dat vond men toen al te lang.
De laatste formatie duurde maar liefs tien maanden. De langste formatie in onze parlementaire geschiedenis. Het is te hopen dat het rapport van de commissie Van Baalen voldoende bouwstenen levert voor een snellere formatie. Misschien kan dan het vertrouwen in de politiek weer een beetje terugkomen.
Gossen Bakker woont in Oosterwolde.
