Benut wat de natuur zelf te bieden heeft | opinie

Na de Tweede Wereldoorlog heeft de mens door de inzet van technische middelen geprobeerd veel minder afhankelijk te worden van de natuur. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen, het op onnatuurlijke wijze houden van dieren, tuinbouw in kassen en het verlagen van grondwaterstanden.

Het gevolg van dit handelen is dat de natuur sterk is aangetast, de waterkwaliteit is verslechterd en het klimaat in hoog tempo veranderd. Ook het gebruik van fossiele brandstoffen voor het opwekken van energie en het verkeer op land, water en in de lucht met uitstoot van broeikasgassen als gevolg, dragen in hoge mate aan deze problemen bij.

Wetenschappers vrezen dat door het handelen van de mens een uitstervingsgolf van dieren en planten al op gang is gekomen. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) concludeerde onlangs dat klimaatverandering nu al heeft geleid tot wijdverbreide en deels onomkeerbare gevolgen voor mens en natuur. Ook recente satellietmetingen bevestigen dat het klimaat steeds sneller verandert. Door toenemende hittegolven, droogtes en overstromingen worden het menselijk welzijn, de gezondheid van de aarde en ecosystemen ernstig bedreigd. Ook de hierdoor veroorzaakte maatschappelijk kosten nemen snel toe. Daarom zijn ambitieuze en versnelde maatregelen nodig voor het aanpakken van door de mens veroorzaakte natuur-, water- en klimaatproblemen.

Aanpak

Om het tij te keren, worden wereldwijd maatregelen besproken en doelen vastgesteld. In lijn hiermee heeft ook de Nederlandse regering in het eind 2022 uitgebrachte ‘Ontwikkeldocument NPLG’ (Nationaal Programma Landelijk Gebied) doelen geformuleerd ter verbetering van natuur, water en klimaat (inclusief herstel van de biodiversiteit en verlaging van de stikstofemissies). De provinciale besturen moeten voor 1 juli 2023 deze doelen voor hun provincie nader uitwerken.

Voor Fryslân betekent deze opdracht dat voor het realiseren van een natuurinclusieve provincie vooral de aandacht moet uitgaan naar het landelijke gebied. Zo blijkt uit de recent gepubliceerde CO2-wijzer van de Friese Milieu Federatie dat verreweg de grootste uitstoot van broeikasgassen in Fryslân voortkomt uit de sector landbouw en landgebruik. Deze sector is verantwoordelijk voor 61 procent van de totale Friese emissies, bestaande uit 12,85 procent CO2, 25,88 procent lachgas en 61,27 procent methaan. Daarnaast heeft de intensieve landbouw de natuurwaarden in het agrarisch gebied gedecimeerd.

De landbouw zal met de natuur moeten samenwerken, door in de bedrijfsvoering rekening te houden met bodemsoort en grondwaterstromen en het toepassen van ecologische principes in plaats van eerdergenoemde technologische ingrepen.

Bondgenoot

Door natuurlijke grondwaterstanden aan te houden is het Friese veenweidegebied niet langer vijand voor klimaat en biodiversiteit maar juist bondgenoot. Want zo daalt niet alleen de uitstoot van stikstof en CO2, maar neemt ook de opslag van CO2 toe door de aangroei van veen. Veengronden zijn bovendien zeer geschikt voor het vasthouden van water dat in tijden van droogte kan worden gebruikt.

De opslag van CO2 kan ook worden verhoogd door natuurlijke aangroei van kwelders en hervestiging van zeegrasvelden. Beide vormen een natuurlijke bescherming tegen zeespiegelstijging als gevolg van klimaatverandering en herstellen de biodiversiteit. Door de bodem en het water duurzamer te beheren, komen verdwenen (water)planten weer terug, waardoor bijen, vlinders, libellen en andere insecten weer voedsel kunnen vinden op het land en in het water, dat daardoor weer aantrekkelijk wordt voor vogels, vissen en andere dieren.

Rol voor de consument

Om boeren te ondersteunen bij de omschakeling naar een natuurinclusieve bedrijfsvoering, kunnen in samenwerking met de agrarische collectieven adviessteunpunten worden opgezet. Ook de bedrijven in de landbouwketen moeten hun bedrijfsvoering aanpassen en zo de natuurinclusieve landbouw stimuleren – zie de overstap van HAK naar biologische groenten. Voorts is er een belangrijke rol weggelegd voor de consument: door meer vegetarische en biologische producten uit de omgeving te kopen helpen zij boeren bij hun omschakeling.

Onder druk van exponentieel oplopende maatschappelijke schade is van alle partijen daadkracht vereist. Alleen zo worden de alarmerende woorden van de secretaris-generaal van de VN, Antonio Guterres: ‘We zitten op de snelweg naar de klimaathel, met de voet op het gaspedaal’, geen realiteit.

Jeltsje van der Meer-Kooistra is hoogleraar Financieel Management Rijksuniversiteit Groningen. Ronald Schouten is voorzitter van Stichting Gaasterlân Natuerlân.