Een fata morgana: niet in de woestijn, maar 'gewoon' boven het Wad

Joke Plantenga wist donderdagochtend vroeg een fata morgana op camera te vangen bij Zwarte Haan. Boven het water ‘zweefde’ plots een grote gedaante, het lijkt om een booreiland (op de kop) te gaan. „In spektakulêr byld”, noemt weerman Klaas Ybema het.

Hoe kan dat? De luchtspiegeling ontstaat bij grote temperatuurverschillen tussen aard- of zeeoppervlak en lucht. In de woestijn betekent dat bijvoorbeeld de lucht boven de hete zandkorrels tegen de koudere lucht daarboven en in het Waddengebied nu de relatief ‘warme’ Waddenzee tegen de koude winterlucht. „Kenlik is it temperatuerferskil sa grut, datst dat fenomeen no ek hast”, zegt Ybema.

En dan is er nog licht nodig: het licht gaat namelijk door die verschillende luchtlagen, boven de Waddenzee dus eerst door een relatief koude luchtlaag en daaronder de warmere laag die door de zee is opgewarmd. En wanneer licht door die luchtlagen met verschillende temperaturen gaat, buigt dit licht af.

Zwevende waddeneilanden

Dit zorgt ervoor dat bijvoorbeeld veerboten, in dit geval een booreiland of zelfs hele eilanden ineens boven het water lijken te zweven, omdat het gereflecteerde licht onze ogen (en dus de lens van een camera) met een bocht bereikt en niet recht op de grond of de zee schijnt.

Door die bocht kunnen zelfs dingen die zich ‘onder de horizon’ bevinden in een fata morgana tevoorschijn komen, daarom zie je bijvoorbeeld soms een ondergaande zon, terwijl deze in werkelijkheid al onder is gegaan. In een woestijn werkt dit dus eigenlijk andersom: hier wordt iets vanuit de lucht gespiegeld op de grond, de ‘plas met water’ die je dus ziet, is in werkelijkheid een gespiegeld stuk lucht. „En sjochst it ek wol op in hite asfaltdyk, dat er in ‘plas’ op de dyk liket te lizzen”, aldus Ybema.

De Waddenzee is voor dit fenomeen erg geschikt, omdat het in tegenstelling tot de Noordzee bijvoorbeeld een kleine zee is, daar is de kans groter dat het water koeler of juist warmer is dan de lucht erboven. En bovendien is de Waddenzee ondieper en staan er minder golven, dat is namelijk nog een vereiste: de zee moet spiegelglad zijn. Een fata morgana is dan meestal ook bij eb te zien en niet bij vloed.