In het spoor van de Leeuwarder bedenker van het basisinkomen voor de hele wereld

Zijn bekendheid is anno 2020 wat weggezakt, maar voorvechters van een basisinkomen werken nog altijd met zijn denkbeelden. De in Leeuwarden geboren en getogen kunstenaar Pieter Kooistra (1922-1998) publiceerde in 1985 als eerste een boek over een basisinkomen voor ieder mens op aarde.

Dit weekeinde is er een door Anne van Slageren gemaakte documentaire van Fryslân DOK te zien over zijn leven en ideeën. Daarin ontmoet Brigitta Scheepsma, fractievoorzitter van GroenLinks in Tytsjerksteradiel, mensen die Kooistra vroeger gekend hebben. ,,Hij was een heel aimabele man, zeggen ze allemaal.’‘

Scheepsma is zelf ook groot voorstander van een basisinkomen en ijverde in aanloop naar Culturele Hoofdstad 2018 voor een proef hiermee in Leeuwarden. Toen ze zich in het onderwerp aan het verdiepen was, kwam ze het gedachtegoed van de oud-Leeuwarder tegen.

UNO-dollars

Ze kreeg contact met Henry Mentink, die in het Veerhuis in Varik (Gelderland) Kooistra’s nalatenschap levend houdt. Ze bekeek zijn kunst, kocht zijn boek en raakte onder de indruk van zijn mondiale inkomensvisie. ,,Het lijkt ingewikkeld, maar het is een heel goed plan.’‘

Het is lastig in een notendop uit te leggen hoe het precies werkt, maar het komt erop neer dat de Verenigde Naties een extra economie creëren, naast de bestaande economie. De VN scheppen geld, waarmee alleen duurzame producten en diensten kunnen worden gekocht. Iedere wereldburger krijgt 250 ‘UNO-dollars’ per jaar, die ongeveer evenveel waard zijn als Amerikaanse dollars.

'Het gaat uit van het idee dat elke vorm van werk even waardevol is, dus niet alleen betaald werk.'

,,Dat is geen groot bedrag, maar in arme landen maakt dat het verschil tussen het wel of niet redden’‘, zegt Scheepsma. In arme landen zal het basisinkomen dan ook gebruikt worden voor voedsel en andere noodzakelijke uitgaven, terwijl ontvangers in rijke landen er een cursus van kunnen doen of kunst kopen.

‘En wat doe je nog meer?’

Scheepsma noemt Kooistra, die trouwens ook de grondlegger is van de huidige Kunstuitleen, een visionair. Ze vindt het dan ook jammer dat zijn ideaal bijna veertig jaar na dato nog steeds geen gemeengoed is geworden. ,,Het gaat uit van het idee dat elke vorm van werk even waardevol is, dus niet alleen betaald werk.’‘

Ze trekt een vergelijking met haar eigen leven. ,,Toen ik vroeger thuisbleef om voor de kinderen te zorgen, vroegen mensen: ‘En wat doe je nog meer?’ Maar als ik hetzelfde werk had gedaan op de kinderopvang, was het oké geweest.’’ Met een basisinkomen staat er ook een vergoeding tegenover dit soort werk, legt Scheepsma uit. ,,Zorgtaken dragen de betaalde economie, dat zou even waardevol moeten zijn.’‘

Een reden waarom de samenleving niet klaar is voor een basisinkomen is volgens Scheepsma de cultuur van ‘arbeid adelt’. Om verandering mogelijk te maken moeten mensen bereid zijn om buiten de kaders te denken. De vrees dat ontvangers van een basisinkomen geen nuttige dingen meer zouden doen, wijst ze van de hand. ,,Pilots wijzen uit dat dat niet gebeurt.’‘

Bewondering

Volgens Scheepsma hebben Kooistra’s ideeën weinig aan actualiteit ingeboet. ,,Door corona staat het basisinkomen weer volop in de belangstelling.’’ Ook zou het een positieve rol kunnen spelen in het wereldwijde vluchtelingenvraagstuk.

Haar persoonlijke bewondering voor de sociaal voelende kunstenaar is er alleen maar groter op geworden. ,,Ik ben echt geraakt door zijn plannen heb inmiddels drie schilderijen van hem thuis hangen. Echt mooi.’’

Fryslân DOK : ‘Denk het onmogelijke’, een portret van Pieter Kooistra. Zaterdag 17 oktober, 15.30 uur, NPO2 (Nederlands ondertiteld, herhaling 18 oktober 13.10 uur). Zondag 18 oktober, 17.00 uur, Omrop Fryslân (herhaling ieder uur)