Onduidelijke bedrijven en iedereen mag er komen: vijf redenen waarom er in de haven van Harlingen weinig zicht op criminele activiteiten is

Het vermoeden dat criminelen in de Noordelijke zeehavens, waaronder die in Harlingen, illegale activiteiten ontplooien wordt onderbouwd in een rapport dat onderzoeksbureau Pro Facto maakte in opdracht van het Onderzoeksprogramma Politie en Wetenschap. Ze spraken daarvoor in heel Noord-Nederland met 57 bij de havens betrokken personen.

De kleine zeehavens zijn ideaal voor mensensmokkelaars en drugscriminelen om de grens over te komen, beschreef de Inspectie voor Justitie en Veiligheid al eerder dit jaar. De douane heeft de handen al vol met cruiseschepen en ferry’s in de grote havens en komt nauwelijks toe aan de controle van de plezierjachten en vissersboten die juist meer gebruik maken van de kleinere havens. ,,Zo nu en dan wordt er wel eens een boot aangehouden voor controle, maar niet in het kader van regulier toezicht. Marechaussee en zeehavenpolitie komen daar niet aan toe, en ze hebben geen gerichte informatie over risico’s. Dat is een vicieuze cirkel’’, zei hoofdinspecteur Angela van der Putten daar in juni over in de Volkskrant .

Wat maakt de haven van Harlingen kwetsbaar? Pro Facto noemt in het rapport vijf punten:

1. De haven heeft een open karakter

Anders dan bij de havens van Amsterdam en Rotterdam kan in Harlingen iedereen dag en nacht zo het haventerrein oprijden. Voor schepen is er ook geen belemmering om weg te varen of binnen te komen. Meerdere mensen van binnen en buiten de politie geven in het onderzoek aan dat het open karakter de havens kwetsbaar maakt en mogelijkheden biedt voor criminaliteit.

Tegelijkertijd is de Harlinger haven van oudsher openbaar terrein. En dat wordt door de Harlingers ook erg gewaardeerd. ,,Bewoners van de gemeente vinden het leuk om aan het einde van de dag een rondje te rijden door de haven, over het water uit te kijken’’, zegt een gesprekspartner van de onderzoekers. Het maakt het lastig om te bepalen of de inzittenden van een auto een blokje om zijn of duistere plannen hebben.

,,Mijn grootste frustratie, die door veel andere bedrijven hier wordt gedeeld, is dat het haventerrein openbaar gebied is’’, vertelt een andere geïnterviewde in het rapport. ,,Als je het hebt over veiligheid moet de overheid eerst maar eens dit haventerrein afsluiten voor mensen die hier niets te zoeken hebben. Maar de politiek wil dat blijkbaar niet.’’

2. Bijna niemand tipt over criminele activiteiten

Met medewerkers van het havenbedrijf zijn afspraken gemaakt over het delen van signalen. Als zij iets opvallends zien of iets wat zij verdacht vinden, kunnen ze dit doorgeven aan de politie.

Het havenbedrijf dringt er bij bedrijven en ondernemers op aan dat zij signalen melden. ,,Dit gebeurt tot dusverre sporadisch’’, aldus de onderzoekers. Mogelijk komt er een training om signalen te herkennen en/of een signaallijst met aandachtspunten, om mensen ervan bewust te maken.

3. Weinig zicht op de pleziervaart

De onderzoekers concluderen op basis van gesprekken met de politie dat er weinig zicht is op de pleziervaart, de bruine vloot en zeiljachten. De omvang van zeiljachten bemoeilijkt bovendien controles. ,,De politie mag niet zomaar in het ruim kijken omdat dit gedeelte wettelijk wordt aangemerkt als woning’’, zegt een agent over grote zeilschepen. ,,Criminelen weten dat en kunnen daar goederen verstoppen die moeilijk gepakt kunnen worden. De politie heeft daarom informatie nodig om gerichter te kunnen zoeken.’’

De Landelijke Eenheid en de Marechaussee hebben alle Friese verhuurbedrijven van zeilschepen bezocht en hen verteld hoe criminelen te werk gaan met gehuurde zeilschepen, bijvoorbeeld voor het smokkelen van drugs. De bedrijven is gevraagd melding te doen wanneer zij een verdachte situatie opmerken. Daarnaast hebben ze het advies gekregen een track-and-trace-systeem aan te schaffen voor verhuurde boten.

4. Er is geen plek meer waar alle informatie samenkomt

In 2012 werd het Waddeninformatieknooppunt (Wik) opgericht om meer zicht te krijgen op georganiseerde criminaliteit in de havens aan de Waddenzee. In een gebouw van het havenbedrijf van Harlingen zaten politie, Koninklijke Marechaussee en Douane. Zij verzamelden informatie over georganiseerde criminaliteit. Het Wik moest het hele Waddenzeegebied bedienen, maar dat was te ambitieus. De focus werd beperkt tot Harlingen, maar het Wik werd al gauw weer opgeheven. De mensen die de onderzoekers nu spraken, geven aan dat een dergelijk informatieknooppunt terug moet komen en dat het een gemiste kans is dat het niet meer bestaat.

5. Van niet alle bedrijven is duidelijk wat ze eigenlijk doen

De onderzoekers van Pro Facto schrijven dat er in de Harlinger haven niet volledig zicht is op alle bedrijven en waar die zich mee bezighouden. Vorig jaar is wel een handhavingsactie geweest in de haven, waar toezichthouders van de FUMO, de gemeente, brandweer en politie bij betrokken waren. De actie was gericht op bedrijven waarover weinig bekend was. De politie heeft niet de bevoegdheid om zomaar binnen te treden bij een bedrijf waar twijfels over bestaan. Een toezichthouder van de gemeente of FUMO wel. Mede daarom zijn deze gezamenlijke acties handig. In de haven van Harlingen is de politie wel vrijwel dagelijks fysiek aanwezig voor patrouille, surveillance en het leggen en onderhouden van contacten.

Dit gaat er wel goed in de Harlinger haven:

De samenwerking tussen de regionale politie en de Landelijke Eenheid verloopt volgens de onderzoekers naar tevredenheid. De Dienst Infrastructuur (Landelijke Eenheid) die zich met wateractiviteiten bezighoudt, is samen met het basisteam Noordwest-Fryslân gevestigd in een bureau dat vlak bij de haven ligt. Dat versterkt de samenwerking, zeggen de onderzoekers. ,,Het zorgt voor korte lijnen en laagdrempelig en informeel contact. Zowel de Landelijke Eenheid als het basisteam komen regelmatig in het havengebied om te surveilleren, maar ook om contacten te leggen en te onderhouden met ondernemers.’’

De contacten die door de politie vanuit Harlingen worden opgebouwd met lokale bootverhuurders , waarbij duidelijk wordt gemaakt op welke signalen van criminaliteit zij kunnen letten, is een goed voorbeeld van het benutten van de ‘ogen en oren’ van ondernemers.

Harlingen is volgens Pro Facto het verst gevorderd met het opbouwen van een informatiepositie. De Landelijke Eenheid van de politie werkt er nauw samen met agenten van basisteam Noordwest-Fryslân en zij zitten in hetzelfde gebouw. Er is wekelijks overleg, waarbij ook de Marechaussee betrokken is.