LC Toptalent 2022: kies uit de inzendingen de winnaar van de publieksprijs

Hieronder een overzicht van alle deelnemende werkstukken, tot en met het einde van de stemperiode (maandag 18 april) wordt elke dag een van deze profielwerkstukken uitgelicht op lc.nl/toptalent .

China de grootste wereldeconomie?

Rik Jan de Boer, Jasper Minderman en Jelle Scharringa, AMS Franeker.

De drie havisten onderzochten de opkomst van China als economische grootmacht. Kan dit land op termijn de belangrijkste economische speler ter wereld worden? Aan hun PWS lag een concrete vraag ten grondslag: de partner van iemand die een baan in China kreeg aangeboden wilde weten wat hij dan zou kunnen doen. Hoewel vergrijzing en milieuvervuiling de groei kunnen hinderen concluderen de drie dat, als de huidige trend zich doorzet, China over tien tot vijftien jaar de nummer 1 kan zijn.

Wie is de dader?

Annarens Politiek en Anoeska Louwsma, AMS Franeker.

Als trouwe kijkers naar misdaadseries doken Annarens en Anoeska in de wereld van forensisch onderzoek. De havo-leerlingen wilden weten waarom dna zo belangrijk is in misdaadonderzoek. Ze konden meekijken bij de opleiding Forensisch Laboratoriumonderzoek van Van Hall Larenstein. Ze concluderen dat dna in toenemende mate doorslaggevend is voor de oplossing van zware misdrijven en spreken de hoop uit dat meer mensen bereid zijn dna af te geven om zo een uitgebreide databank te kunnen vormen.

Zware metalen uit water

Gerjanne Bergsma en Eliane Rodenburg, Beyers Naudé Leeuwarden.

Dit onderzoek van de twee gymnasiumleerlingen startte al in 2019 toen zij de Science Fair bij watertechnologie-instituut Wetsus wonnen en een plan maakten voor verder onderzoek. Corona gooide roet in het eten maar het PWS bood een uitweg. Gerjanne en Eliane testen of schadelijke zware metalen kunnen worden verwijderd door ze te laten opnemen door het biopolymeer EPS. Voor lood, zilver en goud werkt de methode, maar in het algemeen is het afvalwater te schoon om duidelijke conclusies te kunnen trekken.

Voordelen van Latijn

Paula Kuijpers en Berber Buren, Bogerman Sneek.

Paula en Berber willen weten of het lastige vak Latijn dat ze op het gymnasium krijgen meerwaarde heeft. Klopt het dat je door Latijn te leren ook makkelijker andere talen onder de knie krijgt? Of kun je beter kiezen voor het ‘gewone’ vwo en zo Latijn of Grieks ontlopen? Ze maken een poster met de voor- en nadelen van het gymnasium ten opzichte van het atheneum. Grootste nadeel: het kost meer tijd. Maar, zeggen ze, door Latijn leer je makkelijker Frans en Duits, leer je probleemoplossend denken en heb je bij sommige studies een voordeel.

Invloed van sociale media

Dinah Kramer en Jara Haringsma, Bogerman Sneek.

Wat voor effect hebben sociale media op de mentale gezondheid en mentaliteit van jongeren, is de hoofdvraag van dit werkstuk. De vwo-leerlingen beschouwen positieve (eenvoudig met veel mensen contact onderhouden) en negatieve kanten (sociale druk, depressieve gevoelens) en onderzoeken of de nare kanten bestreden kunnen worden. Meer aandacht op school zou een goed middel zijn, en wellicht ook het instellen van een maximale schermtijd. Maar bij die laatste maatregel vragen ze zich al wel af: zou dat werken?

Moderne vrouw vs maatschappij

Jenske Veenstra, Bornego College Heerenveen.

‘We kunnen er niet om heen: vrouwen worden nog steeds achtergesteld ten opzichte van mannen’, zegt atheneumleerling Jenske. In haar werkstuk onderzoekt ze het antwoord op de vraag of de vrouwenemancipatie in Nederland als voltooid kan worden beschouwd. Ze interviewde twee vrouwen die de feministische golf in de jaren zestig meemaakten. Er is veel bereikt, concludeert ze, maar de samenleving heeft de komende decennia nog veel werk te verzetten om tot een werkelijk gelijkwaardige situatie te komen.

Qualia en koffiebeleving

Marije Terpstra en Mirthe Haarsma, Comenius @Forum Leeuwarden.

Smaakt dezelfde koffie anders als je hem drinkt uit een plastic of kartonnen beker, of een zwart of wit kopje? De havisten Marije, Mirthe en Lieke onderzoeken het in hun werkstuk over qualia, waarmee de eigenschappen van waarnemingen worden betiteld: zoals kleur, geur of smaak. Filosofen zien in de verschillende waarnemingen van hetzelfde een uitdaging: hoe kun je nu een smaak of kleur onomstotelijk vaststellen? Bij de koffietest blijkt de koffie uit een wit kopje als het minst sterk ervaren, terwijl het dezelfde was als die in een kartonnen beker.

LHBT’ers in het onderwijs

Diaz Politiek, Comenius @Forum Leeuwarden.

Als lid van de LHBT-gemeenschap ondervindt Diaz dagelijks dat er op haar gescholden wordt (‘hé homo’). Dat past toch niet in het beeld dat Nederland zo tolerant is, aldus de havoleerling. Welke rol zouden scholen moeten spelen in de acceptatie van minderheden, vraagt ze zich af. Ze doet onderzoek bij twee basisscholen en interviewt het COC. De scholen stellen dat specifieke aandacht juist verkeerd is en de aandacht vestigt op het ‘anders zijn’, het COC is het hiermee oneens. Diaz wil nog een documentaire maken over het onderzoek.

Crisis in de tent

Marte Venema, Ilse de Boer en Isa van der Veen, Comenius @Forum Leeuwarden.

De havoleerlingen bekijken hoe horecagelegenheden zijn omgegaan met de gevolgen van de coronacrisis: Broodje Bewust ging failliet, Stek deed het juist goed en Huize Kwast overleefde de crisis ondanks een lange sluiting. De leerlingen kennen de horecagelegenheden van nabij en interviewden de ondernemers. Ze concluderen dat de crisis heeft geleid tot ‘super veel creatieve ideeën’ en spreken de hoop uit dat de horeca niet weer wordt getroffen door allerlei ‘akelige maatregelen’.

Borstimplantaten

Marit van Valkenhoef, Su Lin Grijpma en Ellen Koldijk, Comenius Mariënburg Leeuwarden.

Wat is ‘de fysieke en mentale invloed van siliconen uit borstimplantaten op het vrouwelijk lichaam’, vragen Marit, Su Lin en Ellen zich af in hun PWS. De havisten stellen vast dat veel vrouwen uit onzekerheid over hun lichaam kiezen voor implantaten en dat ze zich na de ingreep mentaal beter voelen. Maar in veel gevallen ontstaan er klachten. Het onderzoek zou eigenlijk moeten worden voortgezet, stellen ze vast, omdat er zoveel vragen open blijven staan en het onderwerp volop in discussie is.

Straatintimidatie

Nente Francke, Rixt Struiksma en Anneke Lep, Comenius Mariënburg Leeuwarden.

Hebben vrouwen tussen de 15 en 34 jaar in Leeuwarden last van straatintimidatie? Het gaat in lichte vorm om naroepen en nafluiten tot aanranding of zelfs verkrachting. De havoleerlingen doen onderzoek in Leeuwarden om te bekijken hoe de situatie zich hier verhoudt tot bij voorbeeld Amsterdam en Rotterdam. Twee van hen zeggen last te hebben van straatintimidatie. De groep doet een experiment: ze stoppen een telefoon in hun broekzak en filmen wat er gebeurt op straat. Hun conclusie: straatintimidatie is hier net zo erg als elders.

Toerekeningsvatbaarheid

Kira Groenland en Maaike van Walderveen, Comenius Mariënburg Leeuwarden.

Kun je een psychopaat strafrechtelijk vervolgen voor een moord? Dat is de vraag die de vwo-leerlingen Kira en Maaike stellen in hun PWS. Ze duiken in de casus van Stephen Griffiths, een Engelsman die werd veroordeeld voor de moord op drie prostituees. Na uitgebreid onderzoek komen ze tot de conclusie dat Griffiths gedeeltelijke controle over zijn brein had en dus terecht verantwoordelijk werd gehouden voor zijn daden. Ze vinden wel dat het onderzoek een vervolg moet krijgen omdat er weinig bekend is over het effect van psychotherapie op psychopaten.

Strijd na de vredesmissie

Myrthe Jansma en Renske Kisjes, Comenius Mariënburg Leeuwarden.

Hoe is de nazorg geregeld voor militairen met PTSS en voldoet deze zorg? Met deze vraag gaan de vwo’ers Myrthe en Renske op pad. Ze doen veel literatuuronderzoek over de posttraumatische stressstoornis bij militairen die zijn ingezet voor vredesmissies en spreken met een veteraan. Ze concluderen dat de zorg onvoldoende is, omdat het ministerie van Defensie er onvoldoende aandacht voor heeft. Ondanks verbeteringen in de laatste jaren is verdere verbetering nodig.

Met CRISPR/Cas9 HIV genezen

Rianne Smid en Femke de Jong, Comenius Mariënburg Leeuwarden.

De vwo-leerlingen duiken in de wereld van CRISPR/Cas9, een relatief nieuwe methode om met aanpassing van genen ziekten te genezen. Ze onderzoeken of de techniek gebruikt kan worden voor mensen met HIV. De verwachting is dat CRISPR/Cas een grote rol gaat spelen in de genezing van mensen, maar dat er nog veel studie noodzakelijk is. Dat geldt ook voor hun experiment: in theorie kan de methode mogelijk mensen met HIV genezen, maar om dat werkelijk aan te tonen in de praktijk is nog veel onderzoek nodig.

Hormonale borstkanker

Sanne Wassenaar en Melissa Oost, Comenius Mariënburg Leeuwarden.

Het lezen van de bijsluiter van de pil bracht vwo’ers Sanne en Melissa tot hun onderwerp: daarin staat dat het gebruik kan leiden tot hormonale borstkanker. In hoeverre hebben veranderingen in de hormonale cyclus (zwangerschap, borstvoeding, miskraam en abortus) van een vrouw effect op de kans op hormonale borstkanker, vroegen zij zich af. Na veel literatuurstudie concluderen ze dat zwangerschap en het geven van borstvoeding een verlaagde kans op borstkanker geven en dat een miskraam of abortus soms kan leiden tot een verhoogd risico.

Investeren in energie

Martinus Hiemstra en Romke Wielstra, Dockinga College Dokkum.

Is het lonend om te investeren in groene energie ten opzichte van fossiele energie? Met deze economische vraag gingen de vwo’ers Romke en Martinus aan de slag in hun werkstuk. Ze onderzoeken onder andere wind- en zonne-energie, energie uit biomassa en uit waterkracht en zetten die af tegen bronnen als steenkool en aardolie. Nederland doet sinds de oliecrisis van 1973 onderzoek naar duurzame energiebronnen, maar op dit moment is de conclusie dat fossiele energie nog steeds goedkoper is. Duurzame energie is onder andere vanwege het groene imago wel met een stevige opmars bezig.

Nog even geduld AUB

Max de Jager, Dockinga College Dokkum.

Ben je sneller aan de beurt bij Primark of bij Albert Heijn als je in de rij voor de kassa staat? Deze vraag stelt en beantwoordt Max in dit PWS. De vwo-leerling duikt in de wachttijdtheorie en ontdekt dat de gehanteerde systemen in de winkels wel degelijk verschil maken. Waar in de supermarkt voor elke kassa een aparte rij is, hanteert Primark een ander principe: één rij wachtenden voor verschillende kassa’s en wanneer een kassa beschikbaar is schuift de hele rij één plaats op. Met een wiskundige proef doet Max onderzoek, waaruit blijkt dat het systeem van de kledingwinkel sneller werkt.

Wat kost het studentenleven?

Redmer Braaksma, Dockinga College Dokkum.

De vwo’er Redmer wilde weleens weten wat studeren in Groningen precies kost. En dan voor een student die gezond eet. Hij maakt berekeningen voor vervoer met de auto of het OV, bekijkt wat verzekeringen kosten en waar de goedkoopste supermarkten zijn. Helaas: in Groningen geen Dirk en alle Jumbo’s in het Noorden zijn van het duurdere soort. In totaal bedragen de kosten voor een uitwonende student 10.800 euro per jaar en voor een thuiswonende 5600 euro. Redmer becijfert dat een thuiswonende student met een baantje kan studeren zonder een schuld op te bouwen.

Klimaatbestendig Friesland

Emma Couperus en Jildou Notebomer, Drachtster Lyceum.

Hoe kan Friesland de komende decennia klimaatbestendiger worden, vragen de twee havisten zich af. Deze waterrijke provincie zal zeker gevolgen ondervinden van de klimaatverandering: op sommige momenten en plekken te veel en elders te weinig water. Stormen, overstromingen, extreme regenval en droogte liggen allemaal op de loer. Er wordt al wel wat gedaan maar er is meer nodig: in eerste instantie vooral meer bewustwording. Scholen en media hebben hierin een taak. Daarnaast zijn in de hele provincie meer maatregelen op meer plekken nodig.

Bruikbaar bodemonderzoek

Marten Pool en Lena Bloemhoff, Drachtster Lyceum.

We kunnen vaststellen dat de afgelopen tientallen jaren de kwaliteit van ons voedsel is afgenomen, schrijven Marten en Lena in hun PWS. Eén van de voornaamste oorzaken is de dalende bodemkwaliteit. De vwo’ers willen hun steentje bijdragen aan een betere bodem door de metingen die vaak worden gedaan betrouwbaarder te maken. Ze doen proeven op twee bedrijven en maken een flyer vol informatie. Boeren doen er goed aan doen geregeld uiteenlopende bodemmonsters uit te (laten) voeren en de resultaten met elkaar te vergelijken voor een compleet beeld.

Expats in Leeuwarden

Lourens Leijenaar, Ilse Mank, Astrid Gosliga, Drachtster Lyceum.

De aanwezigheid van buitenlandse studenten is een verrijking voor Leeuwarden, stellen de drie vwo-leerlingen. Aan de hand van literatuur over ‘expats’ en interviews met internationale studenten onderzoeken ze hun hypothese. Elke middelbare scholier die gaat studeren krijgt te maken met internationale studenten, aldus de drie, en daarom is het interessant er meer over te weten. Ze ontdekken dat veel expats niet of nauwelijks integreren omdat ze na afloop van hun studie weer vertrekken. Hun meerwaarde is dan ook vooral economisch, stellen ze vast.

Sociale media

Lyanne Ploegsma en Anniek van der Heide, Lauwers College Buitenpost.

Ze deden zelf een test: een week lang vrijwel zonder sociale media en dat viel Anniek niet mee. Ze zagen wel hun schoolprestaties iets verbeteren, omdat ze meer tijd hadden om te leren en zich langer konden concentreren. Met moeite konden ze een aantal vrijwilligers vinden dat een soortgelijk experiment wilde ondergaan. De vwo-leerlingen concluderen dat vooral meisjes moeite hebben met het laten liggen van de telefoon. Dat komt waarschijnlijk omdat meiden meer dan jongens last hebben van ‘the fear of missing out’.

Gevolgen van woningnood

Charinda Kempenaar, Norah Koops en Sem Hollema, Lauwers College Buitenpost.

In hun directe omgeving zien de vwo-leerlingen de gevolgen van de huidige woningnood: Noah en Sem hebben allebei een broer van boven de twintig thuis wonen omdat er geen betaalbare woonruimte beschikbaar is. Het is tijd dat de overheid het probleem onder ogen ziet, zeggen ze. De stikstofcrisis en de verhuurdersheffing doen de woningbouw geen goed. In een aantal interviews komt het probleem nog duidelijker naar voren: zowel kopen als huren is voor jongeren op dit moment vaak onbetaalbaar. Zelfs een studentenwoning is voor velen al te duur.

Zelfbeeld en social media

Iris Kors en Meike Fledderus, Linde College Wolvega.

Wat is de invloed van influencers en social media op het zelfbeeld van meisjes van 12 tot 18 jaar? Voor het antwoord op deze vraag stuurden de havisten vragenlijsten naar influencers, maar ze kregen geen enkele reactie… Uit alternatieve bronnen kregen ze toch wel genoeg informatie en uiteindelijk leidt dit tot de conclusie dat influencers absoluut een invloed hebben op het zelfbeeld van meisjes, maar dat ook andere oorzaken (genetische aanleg en de omgeving waar je opgroeit) een rol spelen.

Dementie op jonge leeftijd

Evelyn Land, Linde College Wolvega.

Met een PWS en een minidocumentaire laat vwo’er Evelyn zien wat het betekent om op jonge leeftijd te maken te hebben met dementie. ‘Jong dementie’ is de diagnose als de ziekte mensen van onder de 65 jaar treft. Dementie is overigens een term die wordt gebruikt voor vijftig ziektes en die jaarlijks bij circa 15.000 mensen worden vastgesteld. In haar documentaire interviewt Evelyn iemand die aan jong dementie lijdt, en zijn partner. Ze verwachtte dat er veel mis zou zijn met de begeleiding van deze groep patiënten, maar dat valt haar mee. Wel heeft de ziekte een enorme impact.

School door andere ogen

Sterre Jongsma en Isabelle Kikstra, Liudger Raai Drachten.

Sterre en Isabelle zien ruimte voor verbetering op hun school. Aan het eind van hun vwo-loopbaan doen ze daarom onderzoek naar de mogelijkheden hiervoor. De ontevredenheid – ‘We hebben niet het gevoel dat onze potentie en tijd op de juiste manier worden benut’ – bij de start maakt uiteindelijk plaats voor begrip: onderwijs is ongelooflijk ingewikkeld. De conclusie na gesprekken met leerlingen, docenten en experts is daarom dat de school openstaat voor veranderingen maar dat het niet eenvoudig is om die voor elkaar te krijgen.

Is luxe nog wel luxe?

Colin Waarts, Tristan Zuidema en Hendrik de Boer, Liudger Raai Drachten.

De drie havisten buigen zich over de vraag: zijn luxe goederen nog wel een luxe, of zijn ze een sociale noodzaak geworden? De kwestie kwam op na een uitspraak van hun gymdocent: ,,Een dag niet je sportprestaties online delen met sportfanaten, is een dag niet gesport.’’ Een opmerkelijke uitspraak, vonden ze, want je sport toch voor jezelf en heb je dan echt een duur sporthorloge nodig om je prestaties te delen? Ze kijken filosofisch en economisch naar het begrip ‘luxe’ en concluderen dat door sociale media voor veel mensen de drang om luxe te etaleren groter is geworden. Het sporthorloge is daardoor eerder noodzaak geworden dan luxe.

Waarom pleegt iemand een moord?

Esmee Dijkstra, Andes van der Veer en Nynke Rintjema, Liudger Raai Drachten.

De moord op Peter R. de Vries schokte de drie vwo-leerlingen en vormde de aanzet voor hun PWS. In hoeverre kunnen we moordenaars identificeren aan de hand van sociaal-biologisch onderzoek, vragen ze zich af. Spelen omgevingsfactoren een rol of zijn er zelfs uiterlijke kenmerken van een moordenaar vast te stellen? Ze trekken de voorzichtige conclusie dat deze factoren een rol kunnen spelen, maar dat het niet altijd met zekerheid valt vast te stellen.

Biologische klok

Esther Altenburg en Anke Schippers, Marne College Bolsward.

Onderzoek onder 26 leerlingen uit de zesde klas van hun vwo laat Esther en Anke zien dat de overgang van winter- naar zomertijd (en omgekeerd) in veel gevallen de biologische klok flink ontregelt. Eetbuien, migraine en sombere gevoelens zijn bij een aantal klasgenoten het gevolg. Maar er zijn ook mensen die er amper iets van merken. Toch achten Esther en Anke het verstandig als de overheid meer onderzoek doet naar afschaffing van de wisseling tussen zomer- en wintertijd. Altijd de wintertijd gebruiken zou voor veel mensen een verbetering zijn.

Nazorg na chemo

Marrit IJpma, Anne Galama en Jildau Siesling, Marne College Bolsward.

De drie vwo’ers maken flyers met tips voor patiënten en hulpverleners nadat ze zich in hun PWS hebben verdiept in de vraag of nazorg aan patiënten die een chemobehandeling hebben gehad ter bestrijding van borstkanker beter kan. Interesse in zorg en verhalen over haperende nazorg bij borstkanker, een ziekte die één op de zeven vrouwen in Nederland treft, waren de aanleiding. Ze concluderen dat meer communicatie, coaching, aandacht voor voeding, sport en psychologische hulp kunnen helpen.

Straffen van verslaafden

Ilse Vellinga en Tessa van der Kramer, Marne College Bolsward.

Is het ethisch verantwoord om mensen die verslaafd zijn aan illegale drugs te straffen? De vwo-leerlingen bekijken de vraag vanuit verschillende filosofische hoeken en komen steeds tot dezelfde conclusie: nee, het is vanuit ethisch oogpunt geen goede zaak. Drugsgebruikers kunnen weinig doen aan hun verslaving, omdat ieder mens verslavingsgevoelig kan zijn. Ze zouden de vraag nog wel breder willen trekken: is het überhaupt ethisch om mensen te straffen voor gepleegde misdaden? Ze hopen dat een bredere discussie hier antwoord op geeft.

Beter Engels door gamen?

Silven Norbruis en Kyan van der Kooi, Piter Jelles Impulse Kollum.

In dit Engelstalig PWS vragen havisten Silven en Kyan zich af of de veelgehoorde aanname klopt dat je door het spelen van videogames beter Engels leert. Naast literatuuronderzoek houden ze ook een enquête onder leerlingen. Jongens scoren gemiddeld hogere cijfers op Engels en gamen vaker, wat hen tot de voorzichtige conclusie brengt dat gamen goed is voor de beheersing van de Engelse taal. Er is wel een grens: wie veel meer gamet dan het gemiddelde (tussen de 5 en 10 uur per week) ziet het cijfer niet verder omhoog gaan.

Impact van detentie

Tobias Hoogstra, Piter Jelles Impulse Leeuwarden.

Geïnspireerd door het boek van Joseph Oubelkas – 400 brieven van mijn moeder – dat hij schreef over zijn 4,5 jaar durende gevangenisstraf in Marokko, nadat hij ten onrechte was beschuldigd van drugssmokkel, ging de vwo’er op zoek naar de effecten van gevangenisstraf. Hij interviewde ook een ex-gedetineerde die een overval had gepleegd. De impact van celstraf op een mensenleven is groot, stelt Tobias vast: veel ex-gedetineerden hebben grote moeite om werk of een huis te vinden en sociale contacten verlopen ook moeizamer.

De invloed van slaapapneu

Jacob Wiersma, Piter Jelles Dalton Dokkum.

Nadat bij zijn vader slaapapneu was vastgesteld, kreeg ook havist Jacob de diagnose. Voor zijn PWS deed hij onderzoek naar impact en behandeling van de ziekte. In Nederland hebben zo’n 600.000 mensen slaapapneu, maar wordt slechts de helft behandeld. Dat aantal moet omhoog, aldus de schrijver, want de ademhalingsaandoening kan vervelende gevolgen hebben. Slapen met apneu is voor het lichaam namelijk een krachttoer, die dus niet leidt tot uitgerust wakker worden. Gelukkig zijn er inmiddels goede oplossingen, concludeert Jacob opgelucht.

Lucide dromen

Mink van der Velde, Piter Jelles De Dyk Leeuwarden.

Na het zien van een video op YouTube en een Ted Talk over lucide dromen wil Mink zelf heel graag zo’n ervaring opdoen. Een lucide droom is een droom waarin je je bewust bent van het feit dat je droomt. Daardoor kun je invloed uitoefenen op het verloop ervan. Voor haar PWS onderzoekt de haviste hoe ze zichzelf kan trainen om lucide te dromen. Een stap is het onthouden van je dromen, daarnaast moet in de lucide droom een check plaatsvinden om vast te stellen dat je werkelijk droomt. Na twee weken oefenen heeft ze de vaardigheid aardig onder de knie.

Smeden als vak, of niet?

Jesse Eijer, Piter Jelles De Dyk Leeuwarden.

Met wat kennis van de beginselen van het smeden stelt Jesse zich de vraag: is het vak smeden fascinerend genoeg om er mijn vak van te maken? De havist onderzoekt de theorie, maar doet als veldonderzoek ook een stage bij de Mannen van Staal waar hij een kunstwerk maakt. Door coronamaatregelen bleef een vervolg uit, maar Jesse stelt vast dat het vuur bij hem is blijven branden en dat hij in ieder geval voor zijn lol blijft smeden.

Dromen van de zijkant

Maarten en Maurits van der Pol, RSG Magister Alvinus Sneek.

De tweelingbroers maakten als PWS voor de havo een fraaie documentaire over de ambities van jonge vrouwen. Ze vergeleken de dromen van achttienjarigen die in de jaren vijftig leefden met die van jonge vrouwen van 2019 en kwamen tot de conclusie dat niet zozeer de ambities van de vrouwen verschilden, maar wel de mogelijkheden om ze waar te maken. Twee jaar later pakken ze opnieuw de camera, nu voor het PWS voor het vwo. Ze leggen de focus op de meiden van 2019, die na twee jaar corona ook een deel van hun dromen in duigen zagen vallen.

Zorg betaalbaar houden

Jasmijn Woltman, Cilke Jepma en Liam Brouwer, RSG Simon Vestdijk Franeker.

De drie vmbo’ers doken in de financiering van de zorg tijdens de coronapandemie. Hoe kan de zorg, op basis van de huidige financiering, in zo’n periode op peil blijven. Ze signaleren de tekorten aan voldoende geschoold personeel en concluderen dat de overheid meer geld in de zorg moet steken en ook meer werk moet maken van het vinden van goed personeel. Want ook na corona blijven er met de toenemende vergrijzing voldoende uitdagingen over voor de zorg.

Glyfosaat en Parkinson

Baudien Draaisma en Nadia Krikke, RSG Simon Vestdijk Harlingen .

Leidt de in onkruidverdelgers veelgebruikte stof glyfosaat tot een toename van het aantal mensen met de ziekte van Parkinson? En zo ja, hoe dan? De vwo’ers Baudien en Nadia doen literatuuronderzoek en bevragen patiënten. De ziekte van Parkinson is de snelst groeiende hersenziekte ter wereld: in de afgelopen dertig jaar is het aantal patiënten verdubbeld. Ze komen tot de conclusie dat het verband tussen de pesticide en de ziekte aannemelijk is. Wat het duo betreft moet de Europese Commissie het besluit nemen het middel niet meer toe te laten.

PFAS in mascara

Gwen Metz en Luna Brunia, RSG Simon Vestdijk Harlingen.

Op basis van een verontrustend bericht in NRC Handelsblad gaan de vwo’ers aan de slag met hun onderzoek. De krant berichtte over een onderzoek van de Amerikaanse University of Notre Dame, waaruit bleek dat cosmetica in Noord-Amerika vaak hoge concentraties van het giftige PFAS bevat. Gwen en Luna kopen drie watervaste mascara’s bij de plaatselijke drogist en laten die onderzoeken. De conclusie is dat de stof niet wordt aangetroffen. Toch zou het goed zijn het onderzoek uitgebreider te doen: meer mascara’s en ook andere soorten make-up. Want als de stof in de VS is aangetroffen, waarom zou Europa dan ‘schoon’ zijn?

Is kou goed voor je?

Tom Speel, Stef Tjalma en Lars Meijer, Sevenwolden Fedde Schurer Heerenveen.

Van koud douchen, een decemberduik in het buitenwater tot een bezoek aan het Freezelab in Amsterdam, waar ze werden blootgesteld aan een temperatuur van -110 graden Celsius: Tom, Stef en Lars deden de nodige moeite voor hun PWS. De vwo’ers wilden weten of gecontroleerde blootstelling aan kou echt een positief effect op de gezondheid heeft. Er komen natuurlijke pijnstillers vrij, hormonen die zorgen voor minder stress, betere slaap en minder pijn, stellen ze vast. Toch is het niet voor iedereen altijd een goed idee om de kou op te zoeken, waarschuwen ze.

Hulp bij longcovid

Rikst Minnesma, Sarah de Jong en Babet van Dijk, Sevenwolden Fedde Schurer Heerenveen.

De drie vwo’ers hopen dat met simpele zaken als het slikken van extra vitamine C en D en het nemen van zinktabletten aangetoond kan worden dat een patiënt met (long)covid zich snel weer fitter zal voelen. Ze doen uitgebreide research naar de mogelijke voordelen van de vitamines en bezoeken ook een congres. Helaas blijken de middelen niet altijd tot een gunstig resultaat te leiden. Ze eindigen positief: ‘er is een grote kans dat naast vitamine C ook vitamine D en zink de kans op een covidinfectie verminderen en ervoor zorgen dat het ziekteverloop minder heftig wordt’.

Stress en slaap

Annemarijn Kraak, Daantje van Doorn en Mirthe Scholten, Sevenwolden Fedde Schurer Heerenveen.

Wat voor effect heeft de mate van stress bij mensen op de kwaliteit en kwantiteit van hun slaap? Met die vraag gingen de vwo’ers op onderzoek uit. Onderzoek onder medeleerlingen, het meten van de slaap met een smartwatch en literatuuronderzoek levert een ‘ja’ op. Ze stellen vast dat leerlingen tijdens toetsweken stress ervaren en dan ook iets minder slapen. In die periode slapen leerlingen gemiddeld 8,16 uur per nacht, na de toetsweek is dat 8,26 uur en in de vakantie 8,62 uur.

Tanderosie en fluoride

Roderick Hage en Swen Bosma, Sevenwolden Fedde Schurer Heerenveen.

Roderick en Swen hebben een missie met hun werkstuk: de vwo’ers willen waarschuwen dat zuren die in alledaagse producten zitten heel slecht zijn voor het gebit en dat fluoride daar goede bescherming tegen biedt. Het duo krijgt van een tandarts een aantal tanden waarmee ze proeven doen. Citroenzuur loste het tandglazuur op, tonic veroorzaakte ook ernstige aantasting. Behandeling met fluoride zorgde voor een waarneembare vertraging van de aantasting. Het is overigens een wijdverbreid misverstand dat fluoride het gebit sterker maakt. Dat is helaas niet zo.

Mentaal gezonde topsporters

Nina Nijstad en Nayomi Buikema, Topsport Talentschool Sevenwolden Heerenveen.

Nina en Nayomi zijn topsporters: ze voetballen allebei in het eerste elftal van SC Heerenveen Vrouwen. Voor hun PWS zochten ze het antwoord op de vraag: hoe blijf je als topsporter mentaal gezond? Ze hebben te maken met sociale druk, prestatiedruk, hooggespannen verwachtingen van ouders en eisen van trainers, coaches en clubs, schetsen ze. Eigen waarnemingen en onderzoek en een enquête onder negentien topsporters in het Noorden leveren de conclusie op dat sociale media veel druk op sporters leggen. Structureel en van jongs af aan aandacht voor het mentale welzijn van topsporters is daarom nodig.

Wiskundige structuren bij Escher

Femke Pater en Sybrich van Schalm, Stedelijk Gymnasium Leeuwarden.

De twee gymnasisten duiken met een wiskundige blik diep in het werk van grafisch kunstenaar M.C. Escher. Ze analyseren het werk Horseman van de kunstenaar en gebruiken de grote hoeveelheid informatie die dit oplevert om zelf een ontwerp te maken in de kenmerkende stijl van Escher. De vraag die ze stellen: hoe kan inzicht in M.C. Eschers regelmatige vlakverdelingen worden gebruikt om een werk in overeenkomstige stijl te creëren? Ze ontwerpen met alle verzamelde uitgangspunten over lijnen, vlakken, draaiingen het werk Walvissen, waarvan ze een linoleumsnede maken.

Teloorgang van Afghanistan

Lizzy Ligthart en Mas Olinga, Stedelijk Gymnasium Leeuwarden.

De twee gymnasiumleerlingen schetsen de teloorgang van Afghanistan: in de jaren zestig in onze ogen een vooruitstrevend land, liberaal, progressief en democratisch. Hoe kan het dat het land zo is afgegleden, vragen zij zich af. De Koude Oorlog vormde de aanleiding voor het binnenvallen (1979) van de voormalige Sovjet-Unie, na de aanslagen op de Twin Towers (2001) volgden de Verenigde Staten en vanuit eigen land de Taliban. Het land is rijk aan minerale grondstoffen maar die worden door het aanhoudend geweld amper gewonnen. China zou hier verandering in willen brengen.

Hechten aan paarden

Eline Smit en Elke Schelhaas, Stellingwerf College Oosterwolde.

In Nederland heeft 1 op de 11 mensen te kampen met hechtingsproblematiek, schrijven de vwo’ers Eline en Elke in hun PWS. Paarden worden al sinds circa 1700 ingezet voor therapieën, omdat artsen constateerden dat paardrijden rustgevend werkte. Kunnen paarden ook een rol spelen bij de behandeling van mensen met hechtingsproblemen, vragen de twee zich af. Uit een enquête onder deskundigen blijkt dat het heel erg afhangt van de cliënt, maar ze concluderen toch voorzichtig dat een paard van toegevoegde waarde kan zijn.

Windmolenparken en bruinvissen

Marja Heldeweg, Aeres Heerenveen.

Wat voor invloed hebben windmolenparken in de Noordzee op bruinvissen, vraagt de vmbo-scholiere zich af. Bruinvissen zijn bijzonder gevoelig voor geluid en heiwerk voor de windmolens op zee kan deze walvisachtige doof maken. Dat betekent een doodvonnis want zonder gehoor kan de bruinvis geen jacht maken op zijn voedsel. Uit onderzoek van recent aangespoelde bruinvissen blijkt dat de dieren doof zijn geworden. Marja pleit ervoor bij de aanleg van de vele windparken die nog volgen andere technieken toe te passen, waardoor er niet of minder geheid wordt.

Alles over cryptovaluta

Patrick Jansen en Mariël Schabbing, AMS Franeker.

‘Alles wat je moet weten om cryptomiljonair te worden’, zetten havisten Patrick en Mariël uitdagend op de cover van hun profielwerkstuk. Ietwat overdreven wellicht, want zover hebben ze het zelf ook nog niet geschopt. Maar het duo verzamelt wel allerlei informatie over het digitale cryptogeld. Hoer werkt het, welke soorten zijn er, wat is blokchain en vooral: moet ik erin investeren? Wie ‘ja’ zegt op die laatste vraag moet zich eerst in de materie verdiepen, adviseren de jongens.

Helpt kunst tegen tandartsangst?

Anthe Schat, Ilse Terpstra, Josefien Bies en Maya Elzinga, Comenius Mariënburg Leeuwarden.

De vier vwo’ers onderzochten aan welke voorwaarden een kunstwerk moet voldoen om angst- en pijnbeleving bij tandartsbezoekers te verminderen. Ze maakten uiteindelijk een paneel voor aan het plafond in de tandartspraktijk van Anneke Huijsser in Burgum. Dat was het uiteindelijke resultaat van veel onderzoek naar onder andere de juiste vorm, kleur en voorstelling. Kleuren als groen, blauw, paars en roze kunnen de hersenen beïnvloeden en ervoor zorgen dat mensen rustiger worden, ontdekte het viertal.

Invloed van porno op seksbeleving jongeren

Jildou de Jong, Ilse Meeuwisse en Nicole Yeung, Drachtster Lyceum.

Een filmpje op Tiktok zette de drie vwo’ers aan tot hun onderzoek: ‘Heeft blootstelling aan pornografische beelden op jonge leeftijd invloed op de

seksbeleving van jongeren?’ Ze vermoedden dat het effect vooral negatief is, ook omdat ze lezen dat porno werkt als een soort drug waar je verslaafd aan kunt raken. Uit hun onderzoek blijkt onder andere dat mannen die op jonge leeftijd beginnen met porno kijken zich in bed dominant willen gedragen. Maar ook stellen ze vast dat het kijken naar porno bij veel jongeren hun kennis over seks heeft vergroot.

Presteren tijdens het menstrueren

Mayke Holtrop en Dyanne Kloosterman, Lauwers College Buitenpost.

Heeft menstruatie invloed op prestaties op school, werk of bij het sporten? Mayke en Dyanne gingen voor hun profielwerkstuk op onderzoek uit. Daarbij gaan ze verder dan de les biologie, ‘het enige moment dat menstruatie aan bod komt’ op de middelbare school. De havisten interviewen voetballers van het vrouwenteam van SC Heerenveen en een langebaanschaatster. De effecten blijken groter dan ze zelf dachten: veel blessures doen zich voor tijdens de periode van ongesteldheid en het is lastiger toetsen maken op school met buikkrampen.

Kun je leren gelukkig te zijn?

Jelmer Walsweer, Piter Jelles Impulse Leeuwarden.

Geluk was een thema dat Jelmer Walsweer al bezighield. Voor zijn profielwerkstuk op het vwo groef hij een slag dieper dan hij eerder al had gedaan met een onderzoek op de havo. Hij bekeek wat vier belangrijke sociologische theorieën zeggen over geluk: het functionalisme, het conflict paradigma, het sociaal constructivisme en het rationele actor paradigma. Geluk is iets is dat je kunt ‘leren’ en waar je in ieder geval invloed op kan hebben, concludeert Jelmer. ‘Hoe dan? Nou door gewoon af en toe je verwachting van het leven bij te stellen. Accepteer dat je leven loopt zoals het loopt.’

Inclusie op school

Mette de Vries, Yvette Boterhoek en Tjitske Annema, Ulbe van Houten Sint Annaparochie.

De drie vmbo’ers onderzochten hoe het is gesteld met inclusie, in Nederland in het algemeen en hun school in het bijzonder. Ze weten alle drie wat het is om gepest te worden, uit eigen ervaring of in hun directe nabijheid. Inclusie is een mooi woord, vinden ze: ‘Het is het tegenovergestelde van buitensluiten’. Ze vragen leerlingen, docenten en

een conciërge en de schoolleiding wat er beter kan als het gaat om seksisme, racisme en discriminatie. Hun conclusie: zulke onderwerpen moeten vaker onderwerp van gesprek zijn.

Wetsens duurzaam en zelfvoorzienend

Anna Romkema, Dockinga College Dokkum.

Als inwoonster van ‘het prachtige Friese terpdorp Wetsens’ onderzocht de havoleerling of het dorp in de toekomst volledig duurzaam en zelfvoorzienend zou kunnen zijn. Haar familie is zeer milieubewust: ‘We hebben zonnepanelen op ons dak, we scheiden al ons afval, we hebben een composthoop, verbouwen onze eigen groenten, we gebruiken natuurlijke schoonmaakmiddelen en zo kan ik nog wel even doorgaan’. Maar is het een haalbare kaart om het hele dorp mee te krijgen? Haar conclusie is een ‘ja, maar’: een duurzame leefwijze vraagt veel inzet, tijd en doorzettingsvermogen. Het is de vraag of iedereen dat kan en wil opbrengen.

Roman: ‘De vuurkinderen van Rome’

Christina Vlieg en Eline Schaap, Beyers Naudé Leeuwarden.

De twee gymnasiumleerlingen maakten van hun profielwerkstuk een ambitieus project: ze schreven een heuse roman over het oude Rome, De Vuurkinderen van Rome. Naast het creatieve proces van het schrijven van hun 222 pagina’s tellende historische roman deden ze ook grondig research: alle details in hun vertelling moesten kloppen en dat betekende veel studiewerk, onder andere in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden. De eerste druk van hun boek omvatte 29 exemplaren en is uitverkocht. Maar er komt een tweede druk, beloven ze.

Zelf een muziekalbum maken

Thijs Jansen, Drachtster Lyceum.

De havoleerling ambieert een carrière in de muziek, wil graag toegelaten worden tot het conservatorium en maakte van zijn profielwerkstuk een flinke uitdaging: lukt het om in twee maanden zelf muziek te componeren, uit te voeren, op te nemen, te produceren en te publiceren? Het antwoord is ‘ja’ en Thijs is zeer tevreden over de nummers die hij heeft gemaakt. De tijdsdruk bracht ook wat goeds, zegt hij, want het dwong hem om ideeën af te ronden in plaats van eindeloos te kijken of het nog beter kon.

Het Songfestival en de Koude Oorlog

Jacob IJsselstein en Noah Tol, Sevenwolden Fedde Schurer Heerenveen.

Voor wie denkt dat het Songfestival alleen draait om uitbundige extravagantie schreven de vwo’ers Noah en Thijs een leerzaam profielwerkstuk. Ze duiken diep in de geschiedenis van het liedjesfestijn en ontdekken dat het streven naar Europese eenwording en het uitdragen van gezamenlijke culturele en maatschappelijke normen en waarden doelstellingen waren van het festival. Ze voegen een actueel hoofdstuk toe over de consequenties van de oorlog in Oekraïne: de leerlingen zetten vraagtekens bij het uitsluiten van Rusland.

Blue Energy versus aardgaswinning Ternaard

Sahar Zafar en Flore Meutgeert, RSG Magister Alvinus Sneek.

Kan blue energy een alternatief zijn voor mogelijke gaswinning bij Ternaard? Met deze vraag starten vwo-leerlingen Flore en Sahar hun profielwerkstuk. Blue energy is duurzaam: door zoet en zout water heel dicht langs elkaar te laten stromen komt elektrische energie vrij. Probleempje: het bevindt zich nog in de onderzoeksfase. Op de Afsluitdijk staat een proefstation en Wetsus onderzoekt de technologie. Toch is blue energy veelbelovend en sowieso is de beoogde gaswinning onder het Wad vanuit Ternaard een slecht idee, betogen ze: de Waddenzee is volgens de UNESCO Werelderfgoed ‘en daar blijf je vanaf’.

De knokploeg van Sexbierum

Sanne Lubbers en Bente Rondaan, RSG Simon Vestdijk Harlingen.

Sanne en Bente, vwo-leerlingen, duiken in de geschiedenis van de knokploeg van Sexbierum. In de Tweede Wereldoorlog pleegt de groep diverse verzetsdaden, waaronder het weghalen en vernietigen van het bevolkingsregister uit het gemeentehuis van Het Bildt. De groep wordt verraden en diverse leden worden door de Duitsers geëxecuteerd. Bente is familie van een van de leden van de knokploeg. Hoewel er na de oorlog vrijwel niet over de tragedie werd gesproken vinden haar opa en oma het nu wel belangrijk dat de geschiedenis wordt doorverteld. Ze kijken met zorg naar de opkomst van extreemrechtse partijen in Nederland.