In memoriam: oud-VVD-staatssecretaris Els Veder-Smit (1921-2020) liet haar daden spreken

Els Veder maakte Medisch Centrum Leeuwarden tot wat het nu is. Als staatssecretaris van Volksgezondheid in het eerste kabinet-Van Agt gaf ze de benodigde vergunningen af. ,,Ik deed het aan de ruime kant’’, zei ze daarover in 2017 in haar laatste interview met de Leeuwarder Courant . ,,Ik vond dat er tegenover het academisch ziekenhuis in Groningen een stevig perifeer ziekenhuis in Leeuwarden moest staan.’’

Het was Els Veder ten voeten uit. Ze liet haar daden spreken. Daar hoorden geen wollige woorden bij, laat staan op-de-borst-klopperij.

‘Ik vond dat het nodig was’

Els Veder zorgde voor een bijzondere mijlpaal in de parlementaire geschiedenis. Ze was in 1967 het eerste vrouwelijke Friese Tweede Kamerlid. Niet omdat ze nou zo’n vurige feministe was, maar omdat ze het nodig vond.

Met diezelfde insteek stond ze als dochter van een scheeps- en werktuigbouwdirecteur uit het Zuid-Hollandse Kinderdijk na de Tweede Wereldoorlog aan het fundament van de VVD. ,,Ik ben niet zo’n hevige hervormer. Maar ik vond wél dat het nodig was.’’

Toen haar man vicepresident werd van de Leeuwarder rechtbank verhuisde ze naar Leeuwarden. Daar zou ze de rest van haar leven blijven wonen. Via het gemeenteraadslidmaatschap werd Els Veder lid van de Tweede Kamer.

De lange afstand naar Den Haag vond ze aanvankelijk wel wat bezwaarlijk; haar man - het echtpaar bleef kinderloos - hield erg van gezelligheid. Tijdens haar staatssecretariaatschap bedong ze daarom een regeling. Iedere woensdag bracht de chauffeur haar man op en neer naar Den Haag voor een lunch voor twee op het departement.

Op de bordesfoto’s van dat eerste kabinet-Van Agt/Wiegel in 1978 ontbreekt ze. Haar man moest die dag een operatie ondergaan en dat ging voor. Els Veder-Smit toog een paar dagen later afzonderlijk naar paleis Soestdijk, waar toenmalig koningin Juliana haar formeel beëdigde.

Pil in het ziekenfonds

Haar kennis van en ijver voor de volksgezondheid was boven iedere twijfel verheven. In 1990 werd ze benoemd tot erevoorzitter van de Nationale Kruisvereniging. Als bewindspersoon verruimde ze de mogelijkheden voor een regionaal georganiseerde gezondheidszorg en bracht ze in 1980 de Wet Tarieven Gezondheidszorg tot stand. Dat was de aftrap voor de oprichting van het Centraal Orgaan Tarieven Gezondheidszorg dat nog altijd bestaat.

In de beginjaren van haar Kamerlidmaatschap zorgde Els Veder er samen met Hannie van Leeuwen (ARP) en Dien Cornelissen (KVP) voor dat de pil in het ziekenfonds kwam. Dat bewees het nut van vrouwen in de politiek, zou ze daarover later zeggen. ,,Vrouwen kijken eerder naar de menselijke kant van besluiten.’’ Trots was ze op het feit dat in haar periode de thuiszorg onder de AWBZ werd gebracht.

Ze kon ook worstelen. Als bewindspersoon moest ze toestemming geven voor het al dan niet toekennen van geneesmiddelen. Altijd besefte ze dat dit besluiten waren over ,,dingen die raken aan leven en dood’’.

Aan ferme Kamerdebatten en elkaar vliegen afvangen in de politiek had ze een hekel. ,,Mijn stem is zacht en ik formuleer langzaam. Bovendien heb ik nooit de behoefte om iemand af te hakken. Dat zit niet in mijn aard.’’

Coach voor Brok

Na haar staatssecretariaatschap werd Els Veder senator en ze vervulde vele bestuursfuncties in de zorg. Tot op zeer hoge leeftijd las ze vier kranten per dag. Op de achtergrond bleef ze partijgenoten met raad en daad terzijde staan. Voor commissaris van de koning Arno Brok fungeerde Els Veder-Smit als coach. ,,Skerp as in mes, mar nea negatyf oer minsken’’, zo typeert Brok haar. ,,Altyd chique. Altyd op ynhâld.’’

In 2004 stapte ze voor het laatst in de publieke schijnwerpers. Dat was bij de opening van Medisch Centrum Leeuwarden die ze verrichtte samen met haar opvolger en partijgenoot Hans Hoogervorst. Ze kampte de laatste periode met een afnemende gezondheid en overleed woensdagmorgen vroeg, thuis in Leeuwarden.

Els Veder-Smit was een van de negen ereleden van de VVD. Het partijbureau roemt vrijdag haar verdiensten voor het land en in het bijzonder die voor de positie van vrouwen.