Een nieuwe verbeelding

Op Plant stelt Nynke Laverman de urgente thema’s van deze tijd aan de orde. Hoe gaat de mens om met de uitgeputte wereld en de bedreigde natuur, en hoe zou dat anders kunnen? Ze raakt er niet snel over uitgepraat. Zeker niet omdat er ook een reeks podcasts bij hoort, ter verdieping. ,,Muzyk is de kearn, mar it is ek in middel om dingen oan de oarder te stellen. Mar soms ha ik it te min oer de muzyk.”

Goed, dan gaan we het daar eerst over hebben. We zitten in haar werkhok achter huis, en dat staat weer achter de voormalige melkfabriek van Weidum. Hier, in dit hok en in de studio van partner (in leven en muziek) Sytze Pruiksma in die melkfabriek, is Plant tot stand gekomen.

Ze wijs op de piano, die een van de wanden in beslag neemt. Tussen hamers en snaren zit een laag vilt. Want de nieuwe plaat is zacht. Pruiksma streelt de gedempte pianosnaren, Laverman zingt in een zachter register. ,,Wy kamen derachter: hoe minder as ik doch, hoe sterker as it wurdt.”

Zo komt datgene wat ze te berde brengt des te sterker over, denkt ze. ,,It sit him yn de krêft fan it kwetsbere, fan de stilte. Wy raze oars mar oer inoar hinne, nimmen lústeret noch, mieningen en dit en dat.” Daarom: zachter, zodat je wel gedwongen wordt om goed te luisteren. ,,Dan hast mear kâns datst der yn lutsen wurdst. Mear berikke troch minder te dwaan.”

Drie talen

Die plaat is klaar, de tournee had in januari los moeten gaan. Maar omdat de wereld niet altijd doet wat wij willen, is die toer uitgesteld naar oktober. De liedjes komen nu een voor een onder de mensen: een slow album release, in vaktermen.

De titel, Plant , kun je in drie talen lezen. De plaat is gezongen in het Fries en het Engels, bij de voorstelling komt er wat gesproken woord in het Nederlands bij. Waarom die mengeling van talen? Omdat ze zich meer wil uitspreken.

,,En dat woe it bêste yn it Ingelsk. Alles wat direkt is, giet yn dy taal. It Frysk, dat is it sterkst foar de poëtyske abstraktere nûmers, de emoasjes. It Ingelsk bliuwt yn dat direkte ek in beskate poëzy hâlden.” Ze wil wat vertellen, maar met een zekere openheid. ,,De urginsje diele, mar net mei dat fingerke. Yn dat hiele proses is myn miening ek floeiber. Krijst nije ynsichten. Ik lês in protte, no mei dy podcastseary praat ik in protte mei minsken. It befreegjen, dat is sa weardefol.”

Daar gaat het om, vragen stellen. ,,Ik bin in ûndersiker, Alle foarstellingen, alle albums binne ûndersiken nei it libben, nei hoe’t dat wurket. Dêr leare je sels in protte fan, en dan diele je wat je fiele en wat je fûn ha.” Ze hoopt maar dat ze geen Cassandra is, al komt er een nummer met die titel op haar nieuwe album – Cassandra , uit de Trojaanse oorlog, die de toekomst voorspelde, maar niemand geloofde haar. ,,Miskien is de wittenskip in soarte Cassandra wurden. Dy fertelt ús dingen oer it klimaat, de útputting fan de ierde. Mar wy wolle dat net hearre. Wat is dat meganisme dan, dat wy net lústerje?”

'Wy binne diel fan de natuer, mar dêr ha wy ús los fan makke'

Plant gaat over dat soort vragen. Het is een plaat, en straks een voorstelling, over ,,wa’t wy binne en hoe’t wy dingen dogge. Wy binne diel fan de natuer, mar dêr ha wy ús los fan makke.” Dat is een typisch westers wereldbeeld, ontdekte Nynke toen ze meer dan tien jaar geleden een tijd bij Mongoolse nomaden verbleef: ,,in sleutelmomint. Minsken dy’t totaal oars mei de wrâld omgean.”

Hoe dat westerse wereldbeeld ontstaan is, en hoe je de band met de natuur weer zou kunnen herstellen, daar zegt filosoof Matthijs Schouten iets over in de eerste van een reeks podcasts die Laverman maakt, samen met Lex Bohlmeijer die meer ervaring heeft met dat medium. Verder komen onder anderen milieuactivist Eva Rovers, psychiater Damian Denys, komiek en kinderboekenschrijver Jochem Myjer, astronaut André Kuipers en Urgenda-directeur Marjan Minnesma aan bod. Ze reageren allemaal op een nummer van het album – Eva Rovers kreeg Cassandra voorgeschoteld.

Die podcasts zijn eigenlijk de weerslag van het onderzoek dat ze voor dit project verrichtte – zoals bij elke plaat. ,,Ik ha my ynspirearje litten troch dizze minsken, de boeken dy’t ik lêzen ha. Dan gean ik mei harren yn petear en ik kin harren wer ynspirearje mei it nûmer dat ik dêrfan bakt ha. Sa bliuwe je yn petear, oan it tinken, yn beweging. Want der binne neffens my gjin oplossings, gjin antwurden.”

Voorrecht van de kunstenaar

Er komt een boel op ons af, wil ze maar zeggen. ,,Wy steane foar heftige problemen, wy tochten dat wy it goed diene en dat it allinne mar better waard, mear. Mar der sitte grutte kearsiden oan ús manier fan libjen. No moatte wy ynienen oars, mar hallo, hoe dan?” Dat is de grote vraag. ,,As wy talitte kinne dat wy dat net witte, as wy dat om-earmje en net daliks nei oplossingen springe wolle... Want dat binne faak maklike oplossingen. Einstein sei: kinst in probleem net oplosse mei de tinkwize dy’t dat feroarsake hat. Dus dy tinkwize moat oars.”

Niet weten, even stil gaan staan: het voorrecht van de kunstenaar, die immers gewend is om vanuit zo’n nulpunt de creativiteit aan te spreken. Dat krijgt straks ook gestalte in het laatste deel van de theatervoorstelling: daarin staat niets vast, Laverman en Pruiksma gaan improviseren.

,,Dat is fier bûten myn comfortzone, ik bin in controlfreak. Ik ha gjin taal, gjin wurden mear, gjin melodyen dy’t fêst steane. Fertrouwe dat it goedkomt. Dêr giet it om, fertrouwen. De tiid nimme om stil te stean.” En hopelijk geeft dat ruimte aan een nieuwe manier om met deze grote problemen om te gaan. ,,Keunstners hawwe leard om dêrop te fertrouwen. It komt altiten wol, al liket it soms heel lang net sa. Dat is it moaie.” En dat is dan de taak van de kunstenaar. ,,In nije ferbylding kreëarje. Wat kin dat nije ferhaal wêze? Lûkjes iepen sette, nei in nije tinkwize.”

Cassandra en de podcast met Eva Rovers komen uit op 18 december